Jazz Vignetten 1: Jazz in de Jaren twintig. De New Orleans Stijl
https://www.concertzender.nl/programma/turkenburg_time_travels_699536/
1-1: Original Dixieland Jazz Band
Het is bitterkoud in New York in januari 1917. Mijn vriendin en ik gaan op vrijdagavond dansen op de eerste etage van Restaurant Reisenweber’s aan de rand van het Central Park. De zaal heet de ‘400 Club’. 25 cent ‘cover charge’ Dat is best veel geld maar je krijgt er ook wat voor: Een sensationele nieuwe band: de ‘Original Dixieland Jass Band’.
Dixieland: dat is het ‘gezellige zuiden’ van de Verenigde Staten. En ja, deze band komt inderdaad uit New Orleans, een echte ‘fun city’.
Maar: is het nu ‘jass’ met twee keer een ‘es’? Of is het ‘jazz’ met twee keer een ‘zet’? Hmm, ‘original’… Als iets als ‘original’ wordt aangekondigd dan is dat het meestal niet.
We zitten met drankjes aan ons tafeltje. De band gaat zo beginnen. Naast ons luidruchtige lieden. We kunnen hun gesprek letterlijk volgen.
De heren zijn van de ‘Victor Talking Machine Company’. Ze hebben de band al een keer eerder horen spelen en gaan vanavond besluiten of ze een 78 toeren plaat gaan opnemen. Zo’n speler met een draaiarm en een grote toeter. Heb ik wel eens gehoord. Wat en lawaai-bak. En duur…
Op het podium een vleugel, houders voor een trompet, een klarinet en een trombone. Ik stoot mijn vriendin aan: wat is dat spul links op het podium? Een grote Turkse trom, woodblocks, trommeltjes, bekkentjes. Het lijkt wel uit een circusorkest te komen. Aan het tafeltje naast ons hebben ze het er ook over. Een ‘trap-set’ wordt die verzameling percussie genoemd. Inderdaad: aan die dikke trom zit een voetpedaaltje. Hoofdbrekens zijn er ook over het opnemen van al dat geluid op de plaat
Nick LaRocca, de trompettist, kondigt de band aan. Het eerste stuk is de ‘Livery Stable Blues’. Aan ons om te raden welke beesten er in de stal staan. Daarna spelen ze de ‘Original Dixieland Jass Band One Step’ waarop we de foxtrot kunnen dansen. Gevolgd door weer een stuk met een dier erin: de ‘Tiger Rag’. Ook daarop kan worden gedanst. In het eerst stuk hoor ik een paard, een koe en een haan. Is dit nu die ‘jazz’ waar iedereen het over heeft?
- Livery Stable Blues / - Dixieland Jass Band One Step / - Tiger Rag
1- 2: King Oliver’s Creole Jazz Band
Ik heb dan toch uiteindelijk een 78 toeren platenspeler gekocht. Grappig om te zien dat dit apparaat, ontworpen als dicteermachine, nu wordt gebruikt voor het afspelen van muziek. Als ik ‘m openklap dan is het een fascinerend ding om naar te kijken. Het past goed in ons interieur.
Aan de buitenkant zien die platen er allemaal hetzelfde uit: een bruin kartonnen hoesje als bescherming. Het label op de plaat geeft gelukkig wat meer informatie. Vriend Paul heeft me een paar heel speciale platen te leen gegeven: platen van ‘King Oliver en zijn ‘Creole Jazz Band’. Musici die ècht uit New Orleans afkomstig zijn. Geen beestengeluiden meer zoals bij de ODJB, maar swingende melodieën. Zijn dat nu echte improvisaties? Inderdaad: in de opeenvolgende chorussen wordt de melodie op ingenieuze wijze gevarieerd. Daardoor blijft het leuk om die platen telkens weer te beluisteren.
- Dippermouth Blues/ - Camp Meeting Blues / - Sugar Foot Stomp
1-3 Louis Armstrong Hot Five en Hot Seven
De jaren twintig van de vorige eeuw. Als geluidstechnicus maak je heel wat mee. Het lijkt wel of iedereen nu thuis een 78-toernplaat heeft staan.
De pianola, de zelf spelende piano, heeft duidelijk afgedaan. Begrijpelijk: niet iedereen heeft plaats voor zo’n bakbeest in de woonkamer. De kwetsbare rollen die erin moeten: een nachtmerrie! Nee, dan de 78-toeren platenspeler: zo’n doos met een zwarte schellak schijf erop en een hoorn. Het neemt veel minder ruimte in beslag. Doe je er een beetje voorzichtig met die schellak platen dan gaan ze oneindig lang mee.
Louis Armstrong heet de leider van de jazzband die vannacht komt opnemen. Na middernacht: dan zijn de tarieven van de studio wat lager. ‘Hot Seven’ heet zijn band waarin ook zijn vrouw en pianiste Lil Harding meespeelt.
‘12th Street Rag’, wie kent dat stuk nou niet. Maar wat trompettist Louis Armstrong er allemaal mee doet… Als een stuiterbal gaat hij door de melodie heen! Het lijkt wel of hij dronken over straat waggelt, de eerste keer dat hij de melodie speelt. Maar dan komt het. Als hij uitgewaggeld is, speelt hij de melodie nog een keer maar voegt er allemaal nieuwe noten en ritmes aan toe. Improviseren heet dat. Knap hoor, maar of het publiek daarop zit te wachten? Gelukkig houden de trombone en de klarinet zich meer aan de oorspronkelijke melodie. En op het einde spelen trompet, klarinet en trombone door elkaar, maar het past allemaal wel. Kijk, dat is nu het leuke van de New Orleans Stijl.
- 12th Street Rag
Het is erg gezellig in de opname studio. Die Louis Armstrong houdt wel van een lolletje. We zijn toe aan de volgende opname: ‘Hotter Than That’.
Die trompet ligt wel heel ver weg. Als dat maar goed gaat… Nee, gaat dus niet goed. Geen tijd meer om de trompet te pakken. Dus gaat hij maar zingen in plaats van een solo te geven op de trompet. Niet zomaar een liedje maar allemaal betekenisloze klanken. ‘Scatten’ noemt hij dat. Het lijkt wel een taal waarvan niemand de betekenis van de woorden begrijpt. Zit het publiek hierop te wachten? Grappig is het wel.
- Hotter than that.
Louis Armstrong and his Orchestra.
Een paar jaar later zijn ze weer in de studio. Krijg nu wat: die hele band lijkt wel dronken. Maar ze spelen nog steeds als duivels. Louis Armstrong houdt een heel verhaal over zijn trompet en wat hij er allemaal op kan spelen. Dat is inderdaad allemaal best knap. Een beetje rommelig is het wel. Een wereldhit zal het niet worden. Of de platenmaatschappij dit durft uit te brengen?
- Laughin’ Louie / West End Blues / Muskat Ramble
1-4: Jelly Roll Morton – deel 1
Een business kaartje, met de tekst: ‘Jelly Roll Morton, originator of jazz’. Nogal een claim: de uitvinder van de jazz. In de jaren twintig en dertig werd er wel veel ‘uitgevonden’ en in massaproductie gebracht. De straatlamp, de telefoon, het vliegtuig, de draadradio, de geluidsfilm, de 78 toeren platenspeler, de saxofoon. Waarom zou je je dan niet de uitvinder van de jazz noemen, nu iedereen het over het ‘jazztijdperk’ heeft, de ‘the jazz age’? Een kleine eeuw later is alles rondom Jelly Roll Morton wel uitgeplozen. Hij verdoezelde zijn geboortedatum, veranderde een paar keer van achternaam en koos uiteindelijk voor het seksueel getinte ‘Jelly Roll’ als voornaam. Hij had een ‘gemengde beroepspraktijk’ waarin legale en minder legale elementen elkaar voortdurend afwisselden. Ook liet diamanten in zijn voortanden zetten die er later wegens geldgebrek weer uit moesten. Hij gaf een mega-interview aan etnomusicoloog Alan Lomax dat wemelde van de feitelijke onjuistheden. Uiteindelijk stierf hij naar eigen zeggen aan de ‘voodoo’. Een man naar ieders hart…
Het samensmelten van songs, rags en blues tot jazz, ging niet van de ene dag op de andere. Dit muzikale fusieproces voltrok zich gedurende meerdere jaren, in meerdere steden, en dus niet alleen in New Orleans. Het belang van Jelly Roll Morton voor de ontwikkeling van de jazz ligt vooral aan het begin en aan het eind van de New Orleans Stijl. Door een vloeiende beweging toe te voegen aan de tot dan toe stugge zaagtand timing van de ragtime, legde hij de basis voor één van de twee wezenskenmerken van de jazz: de swing, het momentum.
Twee uitvoeringen van Maple Leaf Rag: de eerste uitvoering is van pianist Scott Joplin, met een stug ritme en stijve melodische variaties. De tweede is van pianist Jelly Roll Morton, met vloeiende swing, en met vlotte improvisaties.
- Maple Leaf Rag (Joplin) / - Maple Leaf Rag (Jelly Roll Morton)
1-4 Jelly Roll Morton – deel 2
Jelly Roll Morton was vooral van grotere waarde als wegbereider naar de stijl die volgde op de New Orleans Stijl, de Swing. De bezetting van zijn New Orleans orkest werd flink uitgebreid totdat er een ‘proto-big band’ ontstond: de Red Hot Peppers. Niet één, maar meerdere trompetten, verdubbeling van de trombone, klarinetten en saxofoons naast elkaar. Jelly Roll Morton is de eerste in de lange rij componist-pianist-arrangeur-bigbandleiders. Hij wordt zelden genoemd in het rijtje Duke Ellington, Count Basie, Stan Kenton, Gil Evans, maar hoort er wel in thuis.
In ‘Sidewalk blues’ laat hij zien en horen dat het allemaal niet meevalt met al die nieuwe uitvindingen in de ‘Jazz Age’. In ‘Doctor Jazz’ telefoneert hij naar de man die de wereld rond laat draaien en de voetjes van de vloer krijgt. De arrangementen zijn subliem, de ‘stops’ en ‘breaks’ blijven verrassen, de swing is aanstekelijk en sterk.
- Sidewalk Blues / - Doctor Jazz
./.
Turkenburg Time Travels, live 14 januari 2023, 14.00 uur, terug te beluisteren op www.concertzender.nl
Wilt u reageren? Ook erbij geweest toen het gebeurde? Mail naar